120. rocznica urodzin kardynała Stefana Wyszyńskiego

Kardynał Stefan Wyszyński, prymas Polski, zwany Prymasem Tysiąclecia urodził się dn. 3 sierpnia 1901 r. w Zuzeli na Podlasiu. W latach 1920–24 studiował w Wyższym Seminarium Duchownym we Włocławku. Po ukończeniu studiów w roku 1924 również we Włocławku przyjął święcenia kapłańskie. Od roku 1925 do roku 1929 studiował prawo, ekonomię i nauki społeczne na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Tam też uzyskał doktorat z dziedziny prawa. W latach 1931–39 pracował jako profesor prawa kanonicznego, socjologii i nauki społecznej Kościoła Rzymsko-Katolickiego w Wyższym Seminarium Duchownym we Włocławku. Od 1932 r. do 1939 r. pełnił funkcję redaktora naczelnego „Ateneum Kapłańskiego” oraz był pracownikiem sądu biskupiego. Udzielał się także jako działacz Chrześcijańskich Związków Zawodowych i Akcji Katolickiej. Był wykładowcą Chrześcijańskiego Uniwersytetu Robotniczego. Działał jako publicysta, używając pseudonimu Dr Zuzelski. Napisał m.in. „Główne typy Akcji Katolickiej za granicą” (1931), „Przemiany moralno-religijne pod wpływem bezrobocia” (1937), „Katolicki program walki z komunizmem” (1937) oraz „Kultura bolszewizmu a inteligencja polska” (1938). Od roku 1937 był członkiem Rady Społecznej przy Prymasie Polski.

W czasie okupacji niemieckiej pełnił posługę jako kapelan niewidomych w Kozłówce i Żułowie na Lubelszczyźnie, a także w Laskach koło Warszawy. Nb. z niewidomymi, podopiecznymi Sługi Bożego ks. Władysława Korniłowicza, kardynał Wyszyński związany był już od lat 30. Pod pseudonimem „Siostra Cecylia” prowadził konspiracyjne wykłady dla inteligencji oraz tajne nauczanie na poziomie akademickim. Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że Stefan Wyszyński był kapelanem Armii Krajowej. Podczas Powstania Warszawskiego pod pseudonimem Radwan 2 służył opieką duszpasterską jako kapelan okręgu Żoliborz-Kampinos i szpitala powstańczego w Laskach.

Po zakończeniu wojny we Włocławku pełnił funkcję kanonika kapituły katedralnej, był też rektorem seminarium i jednocześnie proboszczem w Kłobii i Zgłowiączkach. Zasłużył się jako organizator i redaktor tygodnika „Ład Boży”. Był popularnym kaznodzieją. Dn. 4 marca 1946 r. został mianowany biskupem ordynariuszem diecezji lubelskiej. W 1946 r. w Częstochowie został wyświęcony na biskupa. W latach 1947–48 wykładał na KUL na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej. Dn. 12 listopada1948 r., zgodnie z testamentem kardynała Augusta Hlonda Stefan Wyszyński został mianowany arcybiskupem gnieźnieńskim i warszawskim, prymasem Polski i przewodniczącym Konferencji Episkopatu Polski. Na przełomie lat 40. i 50. XX wieku kierował pracami Prymasowskiej Rady Odbudowy Kościołów Warszawy. Ponadto pełnił funkcję ordynariusza na terenie Polski wiernych Kościoła greckokatolickiego i ormiańskiego. Zasłużył się jako organizator polskich struktur kościelnych na ziemiach zachodnich i północnych. Został współzałożycielem i opiekunem duchowym Instytutu Świeckiego Pomocnic Maryi Jasnogórskiej (tzw. ósemki). Był zwolennikiem wypracowania modus vivendi z komunistami. W 1949 roku zainicjował powołanie Komisji Mieszanej Episkopatu i Rządu. Dn. 14 kwietnia 1950 r. został współautorem pierwszego w dziejach porozumienia pomiędzy katolickim Episkopatem a komunistycznym rządem. W ramach wspomnianego porozumienia, w którym Kościół za pewne ustępstwa, m.in. za rezygnację z krytyki kolektywizacji wsi oraz potępienie zbrojnego podziemia antykomunistycznego uzyskał potwierdzenie istotnych praw, np. prawa do nauczania religii w szkołach, prawa do wydawania pism katolickich oraz – co najważniejsze – prawa do utrzymania Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. W sytuacji notorycznego łamania przez komunistów zawartego z Kościołem porozumienia Stefan Wyszyński ogłosił dn. 8 maja 1953 r. słynny, protestacyjny memoriał „Non possumus” [łac. „nie możemy”]. W rezultacie został pozbawiony przez władze państwowe prawa do pełnienia funkcji kościelnych i aresztowany dn. 25 września 1953 r. Prymas Wyszyński był internowany w Rywałdzie, Stoczku Warmińskim, Prudniku i Komańczy. W areszcie pisał dziennik, który pod tytułem „Zapiski więzienne”, został wydany w Paryżu w 1982 r. Od roku 1983 „Zapiski więzienne” były wielokrotnie wznawiane w kraju poza cenzurą, w tzw. drugim obiegu, a od roku 1990 – oficjalnie.

Wybitnym dziełem Prymasa Wyszyńskiego było opracowanie wielu ważnych inicjatyw duszpasterskich, do których należą m.in. „Jasnogórskie Śluby Narodu” (1956), „Wielka Nowenna przed Millennium Chrztu Polski” (1957–65) oraz nawiedzenie wszystkich polskich parafii przez kopię obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej.

Zwolniony z aresztu w październiku 1956 r. powrócił do Warszawy. W grudniu 1956 r. doprowadził do zawarcia nowego, korzystnego dla Kościoła, porozumienia z władzami, na mocy którego m.in. w szkołach przywrócono naukę religii, uchylono dekret o obsadzaniu stanowisk kościelnych z 1953 r., a także umożliwiono powrót biskupów na ziemie zachodnie i północne. W zamian za to Episkopat zobowiązał się do wsparcia władz państwowych w procesie stabilizacji kraju.

Od 1953 r. Stefan Wyszyński piastował godność kardynała, przy czym kapelusz kardynalski odebrał w roku 1957. Był uczestnikiem Soboru Watykańskiego II oraz inicjatorem pamiętnego orędzia biskupów polskich do biskupów niemieckich z wezwaniem do pojednania obu narodów oraz wzajemnego przebaczenia krzywd („Przebaczamy i prosimy o przebaczenie”) z listopada 1965 r. Kardynał Wyszyński był organizatorem obchodów milenijnych (1966) i m.in. z tego względu po śmierci nazwano go Prymasem Tysiąclecia.

Stefan Wyszyński cieszył się powszechnym autorytetem społecznym jako mąż stanu, obrońca praw człowieka, narodu i Kościoła. W latach 1980–81 pełnik rolę mediatora pomiędzy władzami PRL a Solidarnością. Zmarł dn. 28 maja 1981 r. w Warszawie. Został pochowany w stolicy w katedrze Św. Jana. Pogrzeb kardynała Wyszyńskiego był wielką manifestacją religijno-patriotyczną. W roku 1994 został pośmiertnie odznaczony Orderem Orła Białego. W roku1989 rozpoczęto jego proces beatyfikacyjny. Beatyfikacja kard. Stefana Wyszyńskiego i matki Elżbiety Róży Czackiej odbędzie się dn. 12 września 2021 r. w Świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie.

Dorobkiem kardynała Wyszyńskiego, Prymasa Tysiąclecia, zajmuje się Prymasowski Instytut Jasnogórskich Ślubów Narodu oraz Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie.

Do najważniejszych dzieł kardynała Wyszyńskiego należy: „Miłość i sprawiedliwość” (1940, wydanie 1993), „Duch pracy ludzkiej. Myśli o wartości pracy” (1946), „W światłach tysiąclecia” (1961), „Kazania świętokrzyskie” (t. 1–3, 1974–76), „Listy pasterskie Prymasa Polski: 1946–1974” (1975), „Ojcze nasz” (1978), „Listy pasterskie Prymasa Polski i episkopatu: 1975–1981” (1988) oraz „Nauczanie społeczne 1946–1981” (1990).

Kardynała Wyszyńskiego powszechnie uważa się za jednego z największych Polaków XX w.

W okresie PRL-u był przywódcą, który przeprowadził naród i Kościół przez doświadczenie komunizmu. Najpierw szukał kompromisu z komunistycznym rządem, by następnie ocalić Kościół przed całkowitym zniewoleniem. Gorliwie bronił praw Kościoła w totalitarnym państwie. Był szczególnie ostro atakowany za ogłoszenie orędzia do biskupów niemieckich i zorganizowanie obchodów Millennium. Jednoznacznie sprzeciwiał się marksistowskiej wizji człowieka i życia społecznego. Gdy żył zarzucano mu m.in. zbytnią uległość wobec komunistów (nb. aż do aresztowania w dn. 25 września 1953 r. tego typu oskarżenia wysuwano na emigracji, w Watykanie i niektórych – głęboko antykomunistycznych – kręgach polskiego społeczeństwa), autorytatywny styl rządzenia Kościołem, powolne wcielanie w życie reform Soboru Watykańskiego II, przesadny kult maryjny i wspieranie przede wszystkim religijności masowej. Krytykowano ponadto niektóre kazania prymasa (np. homilię z dn. 26 sierpnia 1980 r., rozumianą jako apel do strajkujących o podjęcie pracy). Po śmierci kardynała Wyszyńskiego polemiki poszły w niepamięć, postawa prymasa doczekała się obiektywnej oceny, a on sam wszedł do panteonu narodowych bohaterów.