180. rocznica urodzin Marii Konopnickiej
MARIA KONOPNICKA z Wasiłowskich, ur. 23 V 1842 w Suwałkach, zm. 8 X 1910 we Lwowie, pochowana na Cmentarzu Łyczakowskim (pseud. i krypt. m.in.: Jan Sawa, Marko, Jan Waręż, Humanus, M.K., K) – poetka, nowelistka, pisarka dla dzieci, krytyk, publicystka i tłumaczka. Dzieciństwo spędziła w Suwałkach i Kaliszu, a w latach 1855-1856 uczyła się na pensji sióstr Sakramentek w Warszawie. W 1862 r. poślubiła ziemianina Jarosława Konopnickiego i zamieszkała w Bronowie, a następnie w Gusinie – wychowując sześcioro dzieci. W latach 1863-1864 z mężem, zagrożonym aresztowaniem, przebywała w Dreźnie. Od 1877 do 1890 mieszkała w Warszawie, gdzie publikowała i dorabiała lekcjami oraz redagowała czasopismo „Świt”. Dużo podróżowała po Europie (m.in. przebywała we Włoszech, Austrii, Niemczech, Francji, Szwajcarii i Czechach), utrzymując kontakt z krajem, współpracując z prasą, wydawnictwami i towarzystwami polskimi trzech zaborów oraz na obczyźnie. Prowadziła szeroką działalność patriotyczną i społeczną – współorganizowała protest światowej opinii publicznej przeciwko pruskim represjom wobec dzieci polskich we Wrześni (1901-1902) i ustawom wywłaszczeniowym oraz pomagała uwięzionym politycznie przez carskie władze.
W 1902 r. w Krakowie i Lwowie odbyły się obchody 25-lecia pracy literackiej Konopnickiej, a rok później otrzymała w darze od narodu polskiego dworek z parkiem w Żarnowcu na Podkarpaciu. Zadebiutowała w 1870 r. na łamach „Kaliszanina” wierszem W zimowy poranek, ale jej właściwym startem poetyckim był cykl W górach (1876) – przychylnie zrecenzowany przez Henryka Sienkiewicza. Autorka Roty (1908) była najwybitniejszym reprezentantem nurtu ludowej stylizacji pieśniowej, stosując język poetycki zaczerpnięty z historycznych i baśniowych motywów oraz z piękna przyrody ojczystej. Tworzyła liryki i pieśni o tematyce patriotycznej i społecznej oraz obrazki poetyckie. Dokonała przełomu w polskiej literaturze dla dzieci, podnosząc tę dziedzinę pisarstwa na wyżyny artyzmu, przezwyciężając schematy dydaktyczno-moralizatorskie oraz wprowadzając nowe wzory estetyczne i wychowawcze. Duże właściwości muzyczne wierszy poetki pobudzały inwencję twórczą wielu wybitnych kompozytorów, którzy skomponowali muzykę do jej tekstów (m.in. Zygmunt Noskowski, Piotr Maszyński, Feliks Nowowiejski).
Do najbardziej znanych utworów Marii Konopnickiej należą: O krasnoludkach i o sierotce Marysi, Na jagody, O Janku Wędrowniczku, Szkolne przygody Pimpusia Sadełko, Co słonko widziało, Psałterz dziecka, Dym, Mendel Gdański, Nasza szkapa, Miłosierdzie gminy, Na normandzkim brzegu, Z mojej Biblii, Linie i dźwięki, Italia, Śpiewnik historyczny, Ludziom i chwilom, Głosy ciszy, Przez głębinę, Pan Balcer w Brazylii.
Aktualnie utwory Konopnickiej przetłumaczone zostały na ponad 40 języków świata, a jej miejsca pamięci uwiecznione są w wielu miastach Polski, Europy i USA. Funkcjonuje również dużo szkół, instytucji kultury i towarzystw im. Marii Konopnickiej, których jest obecnie ok. kilkaset w Polsce oraz kilka za granicą. Decyzją Międzynarodowej Unii Astronomicznej na cześć pisarki jeden z kraterów uderzeniowych na planecie Wenus nazwano Konopnicka. W 2005 r. władze włoskiej stolicy przyznały autorce Roty zaszczytny tytuł „Ambasadora kultury Rzymu” – za kultywowanie w swojej twórczości Wiecznego Miasta.
ROTA – polska pieśń patriotyczna
Wiersz Marii Konopnickiej napisany na wiosnę 1908 r. w Żarnowcu, który w pierwotnym zamierzeniu był protestacyjną odpowiedzią na ustawę rządu pruskiego o przymusowym wywłaszczeniu Polaków z ziemi oraz stanowił punkt kulminacyjny poetyckiej i publicystycznej kampanii autorki przeciwko germanizacyjnej polityce niemieckiej. Pierwodruk utworu ukazał się w odcinkach (po jednej zwrotce ‒ na przełomie sierpnia i września) w poznańskim „Głosie Wielkopolanek”, a w całości został wydrukowany w listopadzie 1908 r. na łamach „Gwiazdki Cieszyńskiej” i krakowskiej „Przodownicy”. Uroczyste obchody z okazji 500. rocznicy zwycięstwa nad zakonem krzyżackim ugruntowały popularność Roty, do której muzykę skomponował Feliks Nowowiejski. Po raz pierwszy dla szerszej publiczności pieśń została wykonana 15 lipca 1910 r. przez chóry z całej Polski podczas odsłonięcia Pomnika Grunwaldzkiego w Krakowie ‒ w obecności fundatora pomnika Ignacego Paderewskiego. Konopnicka pisząc Rotę nie sądziła, że wiersz ten zrobi tak błyskotliwą karierę oraz odegra znaczącą rolę w dziejach narodu polskiego. W 1926 r. władze niepodległej Rzeczypospolitej rozważały, którą z polskich pieśni patriotycznych wynieść do godności hymnu narodowego. Spośród czterech zaproponowanych pieśni Rota stanowiła największą konkurencję dla Mazurka Dąbrowskiego (brano jeszcze pod uwagę Pierwszą Brygadę i Warszawiankę). Poszczególne wersy utworu przez długie lata oddziaływały na wyobraźnię narodową, konsolidowały i podtrzymywały społeczeństwo w dramatycznych momentach historycznych od lat przed odzyskaniem niepodległości, poprzez drugą wojnę światową, aż po czasy współczesne. Obecnie występuje ponad 100 adaptacji pieśni, a do najbardziej znanych należy śpiewana w kościołach Rota katolików polskich („Nie rzucim, Chryste, Świątyń Twych”…) – autorstwa o. Aleksandra Piotrowskiego.
Najważniejsze opracowania o życiu i twórczości Marii Konopnickiej
- Maria Konopnicka, Polskie ziemie. Krajobraz, opracowanie tekstu Tadeusz Budrewicz, Paweł Bukowski, przypisy i posłowie Tadeusz Budrewicz, Muzeum Marii Konopnickiej, Żarnowiec 2021
- Maria Konopnicka, O krasnoludkach i o sierotce Marysi, tekst pierwszego wydania opracował, przypisami i posłowiem opatrzył Tadeusz Budrewicz, Muzeum Marii Konopnickiej, Żarnowiec 2019
- Tadeusz Budrewicz, Pogrzeby pisarzy polskich XIX wieku, Kraków 2019
- Dorota Samborska-Kukuć, Od Puttkamerów do Konopnickich. Rewizje i rekonstrukcje biograficzne, Warszawa 2016
- Barbara Wachowicz, Siedziby wielkich Polaków. Od Reja do Iwaszkiewicza, Warszawa 2015
- Ludzie i krasnoludki – powinowactwa z wyboru, red. Tadeusz Budrewicz, Joanna Majchrzyk, Warszawa 2014
- Zdzisław Łopatkiewicz, Marii Konopnickiej żarnowieckie lata, Jedlicze 2013
- Lena Magnone, Maria Konopnicka, Warszawa 2011
- Upominki od narodu. Jubileusze, rocznice, obchody pisarzy, red. Tadeusz Budrewicz, Paweł Bukowski, Renata Stachura-Lupa, Żarnowiec 2010
- Maria Konopnicka, Listy do synów i córek, opracowała, wstępem i przypisami opatrzyła Lena Magnone, Instytut Badań Literackich i Muzeum Marii Konopnickiej, Warszawa 2010
- Małe prozy Orzeszkowej i Konopnickiej, red. Iwona Wiśniewska i Beata K. Obsulewicz, Lublin 2010
- Maria Konopnicka, Listy do Ignacego Wasiłowskiego, opracował, wstępem i przypisami opatrzył Jacek Nowak, Instytut Badań Literackich i Muzeum Marii Konopnickiej, Warszawa 2005
- Zofia Mocarska-Tycowa, Tropy przymierzy. O literaturze dziewiętnastowiecznej i miejscach jej zbliżeń z malarstwem, Toruń 2005
- Ludzie – rzeczy – obrazy. Studia i szkice o epoce Marii Konopnickiej, red. Tadeusz Budrewicz, Zbigniew Fałtynowicz, Suwałki 2004
- Halina Sławińska, Maria Konopnicka w Bronowie i Gusinie, Łódź 2003
- Miejsca Konopnickiej. Przeżycia − pejzaż − pamięć, pod redakcją Tadeusza Budrewicza i Michała Zięby, Kraków 2002
- Tadeusz Budrewicz, Konopnicka. Szkice historycznoliterackie, Kraków 2000
- Irena Borecka, Magiczna książka Marii Konopnickiej, Wrocław 1998
- Wokół Marii Konopnickiej, pod red. Łucji Dawid, Cieszyn 1998
- Barbara Bobrowska, Konopnicka na szlakach romantyków, Warszawa 1997
- Zbigniew Przybyła, Asnyk i Konopnicka. Szkice historycznoliterackie, Częstochowa 1997
- „O krasnoludkach i o sierotce Marysi” Marii Konopnickiej w stulecie pierwszego wydania, pod red. Tadeusza Budrewicza i Zbigniewa Fałtynowicza, Suwałki 1997
- Pamiętam. Maria Konopnicka z Wasiłowskich i Suwałki, Suwałki 1996
- Józef Zbigniew Białek, Tadeusz Budrewicz, Maria Konopnicka. Nowe studia i szkice, Kraków 1995
- Maria Konopnicka. W siedemdziesięciopięciolecie zgonu, Kraków 1987
- Jan Baculewski, Maria Konopnicka, Warszawa 1978
- Maria Zawialska, „Świt” Marii Konopnickiej. Zarys monograficzny tygodnika dla kobiet, Wrocław 1978
- Konopnicka wśród jej współczesnych, red. Teresa Achmatowicz, Warszawa 1976
- Maria Konopnicka, Korespondencja. T.1-4, Wrocław 1971-1975
- Maria Konopnicka. Materiały z sesji naukowej w 60 rocznicę, Warszawa 1972
- Konopnicka i współczesny jej świat literacki, red. Justyna Leo, Warszawa 1969
- Maria Szypowska, Konopnicka jakiej nie znamy, Warszawa 1965
- Alina Brodzka, Maria Konopnicka, Warszawa 1965
- Iwona Szczepańska-Gołąbek, Maria Konopnicka 1842-1910. Poradnik bibliograficzny, Warszawa 1963
- Śladami życia i twórczości Marii Konopnickiej, zebrał i oprac. Jan Baculewski, Warszawa 1963
- Tadeusz Czapczyński, Tułacze lata Marii Konopnickiej, Łódź 1957
- Wanda Leopold, Maria Konopnicka, Warszawa 1954
- Jadwiga Słomczyńska, Maria Konopnicka. Życie i twórczość, Łódź 1946
Marya Konopnicka "Historya o krasnoludkach i sierotce Marysi"