83. rocznica napaści sowietów na Polskę - Dzień Sybiraka

Pakt o nieagresji pomiędzy Związkiem Sowieckim a III Rzeszą został podpisany w Moskwie w nocy z 23 na 24 sierpnia 1939 r. Zbrodnicze porozumienie podpisali ministrowie spraw zagranicznych obu totalitarnych państw: Wiaczesław Mołotow i Joachim von Ribbentrop.

Integralną częścią paktu Ribbentrop – Mołotow był „najściślej tajny” protokół dodatkowy. Dokonano w nim określenia stref wpływów obu mocarstw w Europie Środkowo-Wschodniej i Południowo-Wschodniej. Finlandia, Estonia, Łotwa i rumuńska Besarabia miały przypaść ZSRS. Niemcy przyłączali natomiast do swojego państwa Wolne Miasto Gdańsk oraz Litwę.

Lekceważąc zawarte uprzednio z Rzecząpospolitą Polską układy o nieagresji przywódcy III Rzeszy i ZSRS z premedytacją zaplanowali IV rozbiór Polski. Miał on nastąpić „w drodze przyjacielskiej zgody” mniej więcej „wzdłuż linii rzek Narwi, Wisły i Sanu”.

III Rzeszy zależało przede wszystkim na izolacji Rzeczypospolitej Polskiej na arenie międzynarodowej. Z tego głównie powodu Hitler dążył do porozumienia z ZSRS, które a priori miało charakter tymczasowy. Podpisanie paktu przez stronę sowiecką oznaczało z kolei zgodę Moskwy na niemiecką agresję na Polskę i akceptację współudziału Armii Czerwonej w rozbiorze jej terytorium.

Zbrodnicza zmowa dwóch tyranów – Hitlera i Stalina – przypieczętowana podpisami ich urzędników w nocy z 23 na 24 sierpnia 1939 r. otwierała de facto III Rzeszy i Związkowi Sowieckiemu drogę do wspólnej, zbrojnej napaści na Polskę.

Szesnaście dni po napaści armii niemieckiej – 17 września 1939 r. – Armia Czerwona przekroczyła granice Polski, rozpoczynając tym samym trwającą prawie dwa lata okrutną okupację wschodnich terenów Rzeczypospolitej.

Przygotowania do sowieckiej inwazji na Polskę rozpoczęły się w Sztabie Generalnym Armii Czerwonej pod koniec sierpnia 1939 r.

17 września 1939 r. o godzinie 03:00 w Ludowym Komisariacie Spraw Zagranicznych ZSRS odczytano polskiemu ambasadorowi Wacławowi Grzybowskiemu notę uzasadniającą atak na Polskę. Napaść Sowietów tłumaczono w niej troską o los mniejszości narodowych, zamieszkujących Rzeczpospolitą.

Polski dyplomata naturalnie odmówił przyjęcia tego dokumentu. Nie powstrzymało to jednak złaknionego polskiej krwi agresora.

Pierwszy atak sowiecki wymierzony został w strażnice Korpusu Ochrony Pogranicza. O godzinie 04.40 zaatakowano strażnice w Czuryłowie (pow. brasławski, woj. poleskie), Szapowałach i Poliksztach (pow. mołodecki, woj. wileńskie).

Do ataku na Polskę przywódcy ZSRS rzucili ponad 600 tysięcy żołnierzy. Ponadto użyli 4 700 czołgów i 3 300 samolotów bojowych. Na potrzeby działań wojennych Rady Wojenne Specjalnych Okręgów Wojskowych – Białoruskiego i Kijowskiego – przeformowano w dowództwa Frontów i powierzono im wykonanie planu agresji.

Po stronie polskiej na wschodzie znajdowały się nieliczne oddziały Korpusu Ochrony Pogranicza, Brygady Rezerwowej Kawalerii Wołkowysk i Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie” oraz rozbite oddziały wojska polskiego, wycofujące się po walkach z Niemcami.

Wkroczenie wojsk sowieckich na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej było dla ówczesnego rządu ogromnym zaskoczeniem.

Gen. Edward Rydz-Śmigły, pełniący obowiązki Naczelnego Wodza, wydał dyrektywę ogólną, w której zabronił podejmowania walki z wkraczającą Armią Czerwoną, z wyjątkiem sytuacji, gdy polskie oddziały zostałyby zaatakowane przez wroga bądź podjęto by próby ich rozbrojenia. W tej samej dyrektywie nakazał wycofanie się Wojska Polskiego w kierunku Rumunii i Węgier.

Mimo przewagi wroga i całkowitego zaskoczenia żołnierze polscy oraz polska ludność cywilna stawiali dzielny opór. W wielu miejscowościach doszło do potyczek z sowietami, m.in. pod Kowlem, Sarnami, Baranowiczami, Tarnopolem. Do rangi symbolu przeszła obrona Wilna (18–19 września), Grodna (20–21 września), a także bitwa pod Kodziowcami (w nocy z 21 na 22 września), stoczona pomiędzy pułkiem ułanów z sowieckim oddziałem pancernym, czy dwudniowa bitwa pod Szackiem (28–29 września), stoczona przez oddziały Korpusu Ochrony Pogranicza pod dowództwem gen. Wilhelma Orlik-Rückemanna.

Bohaterski opór stawiany sowietom przez Wojsko Polskie i ludność cywilną nie wystarczył jednak, by militarnie pokonać wroga. O ile Polacy mieli moralną przewagę nad wrogiem, to ustępowali Armii Czerwonej pod względem liczebnym. Z uwagi na tę dysproporcję mimo zaciętego oporu sowieci dość szybko przemieszczali się w głąb Polski, zajmując kolejne miasta i wioski.

19 września 1939 r. dowódca Frontu Białoruskiego – Michaił Kowalow – poinformował ludność polską o powołaniu Zarządów Tymczasowych na całym terytorium zajętym przez Robotniczo-Chłopską Armię Czerwoną. Zarządy te składały się z przedstawicieli Armii Czerwonej oraz przedstawicieli miejscowej ludności, kolaborujących z okupantem. Miały funkcjonować aż do utworzenia właściwych organów władzy.

Do Białegostoku oddziały sowieckie dotarły 22 września 1939 r. Do miasta wkroczyła 6 Dywizja Kawalerii VI Korpusu Kawalerii. Sowieci przejęli władzę od przebywającej w mieście od dwóch dni armii niemieckiej i zakwaterowali się w pałacu Branickich. Miasto udekorowano czerwonymi sztandarami oraz portretami Lenina i Stalina.

22 września 1939 r. w Brześciu nad Bugiem odbyła się wspólna defilada wojsk hitlerowskich i sowieckich, zorganizowana z okazji przekazania miasta Sowietom przez III Rzeszę, która stała się wymownym symbolem współpracy niemiecko-sowieckiej.

Wkrótce zmieniono część postanowień zawartych w pakcie Ribbentrop – Mołotow, pozostawiając Litwę w sferze wpływów ZSRS, przesuwając natomiast obszar niemieckiej okupacji w Polsce z linii Wisły aż po rzeki Bug i San.

25 września pod okupację sowiecką dostały się: Osowiec, Rajgród, Sokoły, Grajewo. 26 września oddziały Armii Czerwonej wkroczyły do Wysokiego Mazowieckiego,  natomiast 27 września zajęły Czyżewo i Zambrów, a 29 września weszły do Łomży.

28 września 1939 r. w Moskwie pomiędzy III Rzeszą a Związkiem Sowieckim podpisany został traktat o granicach i przyjaźni.

Na mocy układu podpisanego 10 października 1939 r. ZSRS przekazał Litwie Wilno i Wileńszczyznę.

Pozostałe tereny Polski wschodniej weszły w skład Związku Sowieckiego i według sowieckiej terminologii określane były jako Zachodnia Białoruś oraz Zachodnia Ukraina.

Oficjalnie włączenie tych ziem odbyło się w dniach 1–2 listopada 1939 r. – na prośbę delegatów Zgromadzenia Ludowego Zachodniej Białorusi i Zgromadzenia Ludowego Zachodniej Ukrainy – na piątej, nadzwyczajnej Sesji Rady Najwyższej ZSRS.

Natychmiast po bezprawnym przekroczeniu granicy polskiej Sowieci zaczęli umacniać swą władzę, dopuszczając się zbrodni na bezbronnych obywatelach polskich, zwłaszcza na ziemianach, osadnikach wojskowych i przedstawicielach administracji państwa polskiego.

Prześladowano także polskich żołnierzy.

Rozstrzelano m.in.: ok. 300 obrońców Grodna czy ok. 150 marynarzy Flotylli Pińskiej.

Ponadto zamordowano gen. Józefa Olszynę-Wilczyńskiego, dowódcę Okręgu Korpusu nr III Grodno i jego adiutanta kpt. artylerii Mieczysława Strzemeskiego.

Na mocy decyzji najwyższych władz ZSRS wiosną 1940 r. zamordowano blisko 22 tysiące jeńców wojennych, zatrzymanych po wkroczeniu Armii Czerwonej do Polski we wrześniu 1939 r.

Byli wśród nich żołnierze Wojska Polskiego, profesorowie, lekarze, prawnicy, inżynierowie.

Bilans sowieckiej okupacji do dziś nie jest w pełni znany.

Historycy szacują, że tylko we wrześniu 1939 r. żołnierze Armii Czerwonej oraz członkowie grup operacyjno-czekistowskich wymordowali ok. 2,5 tysiąca jeńców oraz kilkuset cywilów.

W ciągu dwóch lat okupacji sowieckiej w głąb ZSRS wywieziono co najmniej 800 tysięcy obywateli polskich – w liczbie tej mieszczą się zarówno jeńcy wojenni, zesłani do łagrów, deportowani, zmobilizowani do Armii Czerwonej, osoby, które zdecydowały się na podjęcie pracy w ZSRS czy ewakuowane wraz z frontem po wybuchu wojny pomiędzy dwoma agresorami w czerwcu 1941 r.

Źródło informacji